سرگرمی و طنز از دیدگاه فقه

کلیدی‌ترین واژه از واژگان پنج‌گانه نزد فقها
معنای لغوی: سرگرمی بازدارنده، امر سرگرم‌کننده، وقت‌گذرانی، تفریح، بازی، عیش و نوش، خوش‌گذرانی و موسیقی.
معنای مصطلح: هرگونه مشغولیت و سرگرمی به چیزی که انسان را از پرداختن به چیز دیگر بازدارد.

معنای لغوی: کاری که هدف و نتیجه‌اش خیالی باشد، و انسان آن را صرفاً به منظور رفع نیازهای مادی انجام دهد.
معنا و کاربرد مصطلح: بازی، شادی، شوخی، بازی ورزشی، سرگرمی‌های بی‌هدف

معنای لغوی: هر عمل، سخن و شی، بی‌اهمیت و عاری از نفع و فایده
معنا و کاربرد مصطلح: حرف احمقانه، بی‌معنا، مفت، پوچ، باطل و بیهوده

معنای لغوی: کار فاقد هدف یا فاقد هدف صحیح عقلانی یا فاقد نتیجه خوب و مفید
معنای مصطلح: کار بیهوده و بی‌فایده

معنای لغوی: انحراف از حق
معنا و کاربرد مصطلح: دروغ، سخن باطل، مجالس غنا و لهو و لعب، موسیقی و امثالهم

هرگونه فعالیتی است که صرفاً به‌قصد سرگرمی و لذت‌جویی باشد و مشمول کسب ‌و کار نشود.
هرگونه فعالیت فیزیکی یا فکری، چه به صورت فردی یا جمعی در جهت گذراندن وقت، آمادگی جسمانی، تقویت حافظه و هوش، اجرای مراسم آیینی، نیایشی، رزمی و غیره برای رسیدن به یک هدف را بازی گویند.
در زبان عربی معادل این واژه کلمات لَعِبْ، لِعبْ و لَعبْ است.

فعالیتی غیر جدی به قصد سرگرمی، وقت‌گذرانی یا رفع خستگی در فضای واقعی یا غیرواقعی (رایانه‌ای)

این گونه از طنز تأثیرگذار و مهم است.
اهداف طنز اجتماعی: ایجاد سرور، انتقاد سازنده، آموزش
نمونه این طنز در برخی آثار مهران مدیری قابل مشاهده است.

باعث غفلت شود.
خلاف حق باشد. (خنداندن دیگران با دروغ‌گویی)
اختلاف برانگیز باشد.
منافی حقوق مسلمانان باشد.
به مقدسات تعرض کند.
مبتذل باشد.
افراط در آن صورت گیرد.

جزو پرمخاطب‌ترین ژانرهای تلویزیون است.
سابقه این ژانر در تلویزیون تقریباً هم‌اندازه سابقه خود تلویزیون است.
مخاطب با شرکت‌کنندگان در مسابقه هم‌ذات پنداری می‌کند.
در اغلب موارد تعامل مخاطب را برمی‌انگیزد.

در زیرقالب‌های مختلفی چون جُنگ، آیتم، فیلم، و سریال قابل ارائه است.
جذابیت و مخاطب بالایی دارد.
زمینه مناسبی برای انتقاد و طرح موضوعات اجتماعی و سیاسی است.
تکیه کلام‌های برنامه تا مدت‌ها توسط مخاطبان استفاده می‌شود.

جذابیت دارد.
شکار لحظه‌ها است.
رفتارهای عینی افراد را شامل می‌شود.

جذابیت دارد.
تعاملی است.
توانایی‌های کنترلی کاربر را افزایش می‌دهد.
برخی از تجربه‌های بعید را در دست‌رس کاربر قرار می‌دهد
ظرفیت مناسبی برای آموزش و هدایت ذهنی، فکری و روانی است.

تعامل اجتماعی کاربر را افزایش می‌دهد.
دایره آشنایان و دوستان را گسترده‌تر می‌کند.
توانایی ارتباطات عمومی و اجتماعی را تقویتی می‌کند.

با مشاهده جنبه‌های مختلف خلقت و دنیا، تجربه زیستی انسان را افزایش می‌دهد.
پر کننده اوقات فراغت است.
قوه ذهنی و تخیل کاربر را تقویت می‌کند.

طراحی مسابقه بر مبنای قمار
استفاده از آلات قمار
اعطای جایزه کلان برای زحمت کم یا هیچ
پرداخت جایزه از پولی که از شرکت‌کنندگان جمع‌آوری شده است.
عدم رعایت عدالت در اجرای مسابقه
ابتذال و اختلاط نامحرم بیش از حد مجاز
تمسخر و بردن آبروی دیگران (مثلاً هنگام عدم موفقیت در یک مرحله)
لوده بازی و رفتار خارج از کرامت انسانی
ایجاب ضرر برای فرد یا گروه شرکت‌کننده
استفاده از موسیقی غیر مجاز شرعی

تقلید صدا و اطوار خارج از قاعده (مثلاً توهین کننده به فرد یا گروه)
لوده بازی بیش از حد متعارف
توهین به قومیت‌ها یا فرد شناخته‌شده
توهین به مقدسات
تمسخر فرد یا گروه
لقب دادن به فرد یا گروه (تنابز القاب)
اختلاط نامحرم بیش از حد مجاز
رؤیت آرایش زن بازیگر توسط مرد نامحرم
گریم بازیگر زن توسط گریمور زن
طرح شوخی‌های مبتذل و خارج از عرف و ادب

عدم حفظ شأن سوژه‌ها
بیان عیب‌های ظاهری و ذاتی مثل چاقی و قد کوتاه
تشییع فاحشه و عوض کردن رفتارهای جنسی فردی به سطح جامعه
ایجاد رعب و ترس و وحشت در کودکان
از بین بردن آبروی دیگران
تجسس و تفحص در زندگی افراد (ورود به حریم خصوصی)
نکته: حتی اگر افراد اجازه ورود به حریم خصوصی‌شان را بدهند، ممکن است حقوق اجتماعی در میان باشد.

بازی در فضای مجازی با نرم افزارهای قمار به شرط برد و باخت
بازی‌هایی که انحراف فکری و عقیدتی دارد.
بازی‌هایی که محتوای منفی و خلاف شرع دارد.
وقتی انجام بازی آنلاین یا گفتگوی اینترنتی موجب مفسده اخلاقی یا اجتماعی شود.
اختصاص عنوان لهو، قمار یا غنا یا هر عنوان حرام دیگر به بازی یا سرگرمی مورد نظر
استفاده ناصواب از بازی یا سرگرمی
ایجاب مفسده و ضرر (مذموم)

بازی با ورقی که عرفاً از آلات قمار محسوب می شود، به طور مطلق حرام است و جایز نیست انسان با اختیار در مجلس قمار یا بازی با آلات قمار شرکت کند.
اگر مکلّف تشخیص دهد که در حال حاضر شطرنج از آلات قمار محسوب نمی شود، ساخت و خرید و فروش و بازی با آن بدون شرط بندی، اشکال ندارد، همچنین با فرض مذکور، آموزش آن هم بدون اشکال است.

هرگونه بازی با پاسور و دیگر ابزار قمار حرام بوده و در صورت وجود شرایط باید نهی شود و هرگونه حضور در مجلس آن که موجب ترتب مفسده و یا تأیید ضمنی آن باشد، جایز نیست.
بنا بر نظر برخی فقها، (حضور در مجلس بازی با آلات قمار) فی حد نفسه محرم نیست.

مطابق فتوای برخی از فقها (از جمله رهبر معظم انقلاب) اگر طرفین، در شرط بندی جدی نباشند و شرط الزام آوری برای مسابقه خود قرار ندهند و فقط به صورتی تفریحی و شوخی قراری بگذارند که خود را مجبور به انجام آن ندانند در اصل شرط بندی نکرده اند و اشکالی ندارد.
برای مثال چند دوست بر سر بستنی یا نوشابه مسابقه فوتبال می‌دهند و دو طرف هم در کار خود جدی نیستند و جنبه شوخی و سرگرمی دارد. حتی اگر هم بازنده بستنی را بخرد با رضایت قلبی و بدون نیت شرط بندی است. این مورد اشکالی ندارد و اصلا شرط بندی محسوب نمی‌شود.

شرط بندی در بازی جایز نیست هرچند بازی با غیر آلات قمار باشد.

قمار نیست؛ بنابراین حرام هم نیست؛ هرچند احتیاط در ترک آن است.

اگر مبلغ جایزه را بازنده پرداخت کند، حرام است.
اگر فرد ثالث جایزه را متقبل شود، حرام نیست.

احتیاط در ترک شرکت در این مسابقات است، هر چند حرام نیست، اما کسی که در پیش بینی برنده می شود، شرعاً مالک جایزه نمی شود، مگر آن که مالک جایزه، ضمن یکی از عقود شرعی مانند هبه یا صلح، جایزه را به برنده تملیک کند.

پولی‌‌که برنده دریافت می‌‌کند، حتی در صورتی‌‌که معامله حرمت تکلیفی نداشته باشد، حرام است.

بازی بین دو طرف یا بیشتر است، مثلاً دو نفر پهلوی هم نشسته‌اند، یا از طریق اینترنت در خانه خود مشغول بازی قمار هستند← قمار محسوب می‌‌شود و حرام است.

اگر این بازی طرفی ندارد و شخص با کامپیوتر بازی می‌کند، مثلاً نرم‌افزاری است که شخص با آن بازی نرد یا پاسور می‌‌کند که البته در آن برد و باخت نیست ← اگرچه بازی با آلات قمار بدون برد و باخت هم حرام است، ولی چون باید حداقل دو نفر با هم بازی کنند، نه اینکه شخص با خودش بازی کند، این بازی اشکالی ندارد.

اگر برگزار کنندۀ مسابقه، مبلغی از شرکت‌کنندگان به عنوان حق الزحمه و شرط شرکت در مسابقه برای خودش دریافت کند و بعد از مالکیت، با مال خود جایزه پرداخت کند، اشکال ندارد.

صرف خروج پول از کشور موجب حرمت بازی نمی‌شود.
بنا بر نظر برخی از فقها، اگر به اقتصاد کشور ضربه بزند، اشکال دارد.

بازی کردن، خرید، فروش و در اختیار گذاردن بازی‌های کامییوتری دارای صحنه‌های مبتذل، یا دارای توهین به مقدسات مسلمانان (مخصوصاً شیعیان) جایز نیست.
درآمد به دست آمده حلال نیست.
همچنین نگاه کردن به آن تصاویر مبتذل، حرام و از مصادیق اشاعه فحشاء محسوب می‌شود.

حرام است.
باید به مقداری که یقین دارید به صاحبانش برسانید و اگر آن ها را نمی‌شناسید از طرف آن ها در راه خدا صدقه دهید و چنانچه نه مقدار و نه صاحبش معلوم است، با دادن خمس آن اموال پاک می شود.

گوش دادن به برنامه های طنز و نمایش های فکاهی و دیدن آن‌ها اشکال ندارد، مگر آن که مستلزم اهانت به مؤمنی باشد.

اگر صرفاً تضییع اوقات باشد، کار خوبى نیست، ولى اگر بدآموزى و خلاف شرع در آن باشد، حرام است.

‌پوشیدن لباس جنس مخالف و تقلید صدای او هنگام بازیگری اگر سبب فساد یا گناهی نشود جائز است.

هرگاه قرینه اى بر جدّى نبودن وجود داشته باشد، اشکالى ندارد.

در ساخت فیلم‌ها باید توهین به مؤمنین، ‌توهین یا بی احترامی نسبت به مقدسات دینی و یا هر حرامی دیگری رخ ندهد.

اشکال ندارد ولى مناسب است اسم را صحيح بگوييد، و اگر اينگونه ناميدن موجب ايذاء يا هتک او شود جايز نيست.

اگر غيبت بوده و يا موجب اذيت و هتک مؤمنى باشد، جايز نيست.

باید ادب اسلامى رعایت شود، و هتک و توهینى به عمل نیاید. مگر ملّت‌هایى که محارب با مسلمین هستند.

در صورتی که دروغ نباشد و یا مصداق سب و دشنام نباشد، اشکالی ندارد.‌